Iako se splitski Festival mediteranskog filma već samim nazivom referira na strogo određeni geografski pojam, njegov odabir seže i na neka druga mora, poput onog koje oplahuje obalu Bugarske.

Iako najnoviji komad Ivajla Hristova »Strah«, ambijentiran u neimenovanom crnomorskom gradiću ne može biti aktualniji, naročito u diskursu recentne histerije o »najezdi« izbjeglica u kvarnerskom zaleđu o kojoj su nas mahom informirale tabloidne televizije. Tako je jedan od njegovih žitelja izrekao skandaloznu rečenicu da »migranti koji su upali u nečiji dom, hvala bogu, nisu našli hranu«. Kojem bogu? Iako je autor ovog teksta ateist, sumnjamo da bi bilo koji bog uskratio migrantu hranu i ostavio ga da gladuje. Možda bi se dotični »vjernik« mogao ugledati na riječke isusovce koji su se ovih dana uključili u obilježavanje Svjetskog dana izbjegilca.

I »Strah« nam je podario galeriju sličnih zatupljenih likova koji obitavaju autorovu zaostalu i ksenofobnu sredinu, iako im on pristupa s dostatnom dozom humora. U fokusu je učiteljica koja je upravo zapečatila vrata svoje škole, jer u njoj više nema dovoljno učenika. No zato je u njenom gradiću smještenom na granici Bugarske i Turske, broj migranata nadmašio broj učenika. Tijekom lova na zečeve, ona će nabasati na izbjeglicu iz Malija, te ga sluđena eksplozijom ksenofobnije koja buja u njenoj sredini, »privede« pod prijetnjom puške. No, kako joj u toj situaciji nitko ne želi pomoći, ona donosi humanu odluku i dovodi ga u svoj dom, najprije da prenoći, a potom da se kod nje privremeno nastani, pri čemu se oni postupno zbližavaju. Iako njena sredina zadojena nacionalističkim parolama, patriotskim pjesmuljcima i patetičnim mitinzima ne želi primijetiti da za propast njihova sela nisu krive izbjeglice.

Dobri ljudi

Motiv dobrih ljudi kojima se bavi Hristov, spremnih pomoći strancima u nevolji, nije nikakva novost. Prisjetimo se Želimira Žilnika (»Destinacija Serbistan«) koji tu poruku svodi na utopijsku gestu, nakon što njegov akter upozna na vašaru dvojicu afričkih izbjeglica i pruži im gostoprimstvo u svom domu, koji on dijeli s ocem Francuzom. Umjesto mraka i pesimizma, Žilnik u toj kraćoj epizodi nudi tračak optimizma, iako će nas iz te bajke ubrzo prenijeti u bolniju stvarnost, s grupom Afganistanaca koji se griju u napuštenoj kući, promatrajući njihove krvave i izranjavane noge. Slični kolosijek slijedi i sugestivni Jonas Carpignano u »Mediterranei« koju smo nedavno mogli vidjeti na Trećem, sa staricom koja će ugostiti afričke izbjeglice i otpjevati im kalabrijski folk, poručivši prisutnima da u njenom Rosarnu nisu svi rasisti.

Tako su i Žilnikovi voditelji prihvatnog centra spremni s izbjeglicama otplesati kolo i organizirati im prijateljsku nogometnu utakmicu (»Nemci i Tutinci su isto gostoprimstvo«). No, odnos Svetle i Bambe u »Strahu« koji se večeras prikazuje u riječkom Art-kinu u programu Kino Mediteran u sklopu već tradicionalnog gostovanja Festivala mediteranskog filma, bliži je odnosu Carole i Abasa iz ekstraordinarnog komada »Une Saison en France« u režiji genijalnog čadskog sineaste Mahamata Saleha-Harouna. Cvjećaricu Carole portretira iznimna Sandrine Bonnaire, koja je započela karijeru kao muza ranog Mauricea Pialata. A profesora Abasa koji prodaje povrće na susjednom štandu njene tržnice, nakon što je s djecom emigrirao iz Republike Centralna Afrika u Francusku, putem izgubivši njihovu majku, glumi smireni Eriq Ebouaney.

Toplina odnosa

Paralelno pratimo i sudbinu Abasova brata, inače profesora filozofije koji je zaposlen kao zaštitar u ljekarni i životari u trošnoj baraci koju će zapaliti horda rasista. U najdirljivijoj sceni Saleh-Harounova komada, Abas i njegova djeca slave Carolein rođendan, kad on odbija otvoriti posljednje pismo koje je primio od imigracijskih vlasti da ne bi narušio sklad večeri, iako će mu to isto pismo zapečatiti sudbinu. Ni Pariz koji promatra Saleh-Haroun nije ništa manje siv od bugarskog sela koji promatra Hristov u »Strahu«, iako potonji još snažnije naglašava to sivilo i beznađe odabirom crno-bijele fotografije. No, dok Saleh-Haroun pokazuje toplinu ljudskih odnosa, Hristov igra na farsičnost koja često znade zalutati u prostor karikaturalnog, naročito u portretima lokalne gradonačelnice i šefa granične policije.

I lik Bambe nedovoljno je istražen. O njemu ćemo saznati tek da je liječnik i da je izgubio ženu. No, on je više definiran reakcijama koje kod mještana proizvodi njegova neželjena prisutnost. Zato će za razliku od razorne i krajnje potresne završnice Saleh-Harounova komada u kojoj Carole baulja ispražnjenom Džunglom u Calaisu u potrazi za Abasom, koji je nestao iz njena života nakon što je dobio nalog za deportaciju, Hristov odabire groteskniju i apsurdniju završnicu bližu Brešanu Jr (pazi spoiler!), sa Svetlom i Bambom koji se zajedno vraćaju u Afriku, prezreni i odbačeni od seoske sredine, vozeći se kolima misterioznog stranca kojeg portretira autor filma.