Još otkako je 1986. snimio seminalni »She’s Gotta Have It« na marginama »amerindie« no-budget produkcije, koji ga je prometnuo u ključnu figuru Crnačkog vala, s mitskom Nolom Darling kao energičnom inkarnacijom seksa i moći, u neodoljivom spoju crnog humora i crnog castinga, Spike Lee je nastavljao slijediti utabanu stazu (političkog) aktivizma, u permantntnom eksplozivnom spoju estetike i didaktike. Zato je pogrešno stavljati autorov najnoviji komad »Da 5 Bloods« u nekakvu black-lives-matter nišu, bez obzira na njegovu urgentnost.

Čitav autorov opus sveden je na konstantno naglašavanje da crni životi vrijede, i u tome »Da 5 Bloods« nije nikakav izuzetak. O vrijednosti crnih života, Lee je u svojim didaskalijama progovarao davno prije Floydova tragičnog bliskog susreta s nasilnim policajcem. Iako je jedan kritičar opisao Leejev najnoviji 153-minutni film kao prvi autorov »agitpropovski akcić«. Riječ je i o komadu koji pokazuje da su Afroamerikanci napokon dobili svoj »vijetnamski film«. Oni su u vijetnamskim narativima dosad bili mahom svedeni na cameo uloge.

Leejev film trebao je biti premijerno prikazan u sklopu ovogodišnjeg 73. Cannesa, gdje je njegov autor imenovan prvim crnačkim predsjednikom festivalskog žirija. Time je festival učinio dodatni presedan, jer su njegova dosadašnja izdanja sustavno odbijala prikazivati produkcije s Netflixovim pečatom. Budući da je ovogodišnji Cannes otkazan, »The 5 Bloods« je imao svjetsku premijeru na Netflixu.

Iako je riječ o logičnom nastavku autorova prethodnog filma »Crni član KuKluxKlana«. Ali i njegovoj inverziji. Jer, dok u tom komadu imamo crnca koji je maskiranjem u klanovca negirao sebe eda bi se uključio u Sistem i rasturio ga iznutra, sada njegovi junaci izlaze iz tog istog Sistema i napuštaju njegova »pravila« da bi nanovo otkrili vlastite izgubljene identitete.

Psihoanalitički purgatorij

Iz ontološki urbane džungle Brooklyna, Spike Lee je zakoračio u onu pravu vijetnamsku, zaljubljen u njene krajolike, budističke hramove, vodopade i odraze svjetlosti u njenoj vegetaciji. Kao da iz nje više ne želi izaći.

Kao da je u njoj otkrio vlastitu Wakandu, na koju aludira ne samo anđeoski lik vijetnamskog kapetana Stormin’ Normana kojeg glumi Chedwick Boseman iz »Crne pantere«. Bivši pripadnici njegova voda, sada umorni i frustrirani vijetnamski veterani, vraćaju se na mjesto koje je nekad zanosno mirisalo na napalm, u potrazi za zakopanim CIA-inim blagom. Trumpov traumatizirani i paranoidni glasač i mrzitelj migranata Paul (Delroy Lindo, genijalan). Smireni Otis (Clarke Peters) koji susreće bivšu vijetnamsku ljubav. Opaki Melvin (Isiah Whitlock Jr). I njihov četvrti član Eddie (Norm Lewis).

U misiji im se pridružuje i Paulov melankolični sin, kad postaje evidentno da duhovi prošlosti, osobni i povijesni, počinju proganjati neke nove generacije.

Sve to priziva holivudsku akcijsku pucačinu u maniri Waltera Hilla i Stalloneovih »Plaćenika«. Začinjenu citatima i referencama na Coppolinu »Apokalipsu danas« (Lee je namjerno podcrtava zaglušujućim rogovima Wagnerove »Valkire«), Hustonova »Blaga Sierra Madre«, Kurosawinih »Sedam samuraja«, Stoneova »Voda«, neizostavnog Chucka Norrisa (»Nestali u akciji«), Starog i Novog Hollwooda.

Jer, Leejev komad razorni je i psihodelični traktat o rasi, američkoj povijesti i crnačkom patriotizmu. Film u kojem Lee pokazuje da su permanetni ratovi, rasizam, siromaštvo, imperijalizam i trovanje svijeta svedeni na grane onog istog otužnog stabla, čije smo natapanje i sami pomagali (»Ako si sudjelovao u bilo kojem ratu, shvatit ćeš da on nikad ne prestaje«, kazat će jedan od Leejevih junaka).

Eksplozija fašizma

Zato nije ni čudo da su uvodni kadrovi Leejeva filma svedeni na nepregledni arhivski footage koji uključuje Muhammada Alija, obraćanje Lyndona B. Johnsona, spuštanje posade Apolla 11 na »Da Moon«, te proročanski govor legendarne Angele Davis u kojem ona upozorava na američku eksploziju fašizma, a koji u diskursu Trumpovih predizbornih i inih bulažnjenja ne može biti aktualniji.

Jer, Lee je uvijek bio prije vremena. To dokazuje i njegov recentni video »3 Brothers« koji se referira na (fiktivno) ubojstvo Radio Raheema 1989. iz njegova komada »Do the Right Thing«. Jer, između fiktivnog ubojstva Raheema i stvarnog ubojstva Floyda ostaje tek autorova dilema koju on podastire u svom kratkišu – »Hoće li povijest ikad prestati ponavljati samu sebe?«.

Da bi paradoks bio veći, Lee i njegov vjerni scenarist Kevin Wilmott koriste scenarij Disneyevih koscenarista Dannyja Bilsona i Paula De Mea (šifra: »The Rocketeer«), samo što su bijeli veteranski kvartet tragača za zlatom, pretvorili u crnački.

U isti mah, Lee je na strani naših voljenih Vietkongovaca, ali i uvodi lik legendarne radijske voditeljice Hanoi Hannah, čiji je otac bio je uspješni biznismen koji je u Francuskoj Indokini bio vlasnik tvornice stakla.

Na tu francusku kolonijalnu povijest u vijetnamskoj genezi referiraju se i Leejevi likovi francuskog krvožednog plaćenika (Jean Reno) kao antipod voditeljice organizacije za razminiranje (Melanie Thierry). Jer, rat je novac, a novac je rat. Taj isti rat podastire se u 16mm formatu flešbeka, dok su scene snimljene u sadašnjosti snimljene u raskošnom Cinemascopeu koji u Netflix-friendly eri to više nije.

Na Floydovo ubojstvo prisjeća nas tek referiranje na Crispusa Attucksa, prvog crnca ubijenog u Bostonskom masakru. Zato ne čudi da Lee započinje svoj komad s Muhammadom Alijem, a završava ga s Martinom Lutherom Kingom. Izluđujući sve one koji preferiraju čistoću slike, sa songovima Marvina Gayea kao emotivnim i simboličnim simbolima egzila koji prizivaju povratak vijetnamske »braće« vlastitom domu.